MÖ 7. yy'de yaklaşık 3 bin yıl önce alışverişte takas sistemi yerine para kullanılmaya Lidya Krallığında başkenti Sardes kentinde (bugünkü Manisa ili Salihli ilçesi Sart mahallesi) basılan parayla yani Batı Anadolu'da başlanıldı. Ticarette kullanılan devlet onaylı ilk para madendir ve sayede perakende alışveriş geliştirmiştir. Bölgede bulunan elektrum alaşımından yapılmıştır. Elektrum, %70 altın, %20 gümüş, geri kalanı diğer madenlerden oluşan bir alaşımdır. Midas'ın zenginleşme hikayesinden yola çıkarak Paktolos (Sart) Irmağı civarından altın madeni olacağını düşünerek çalışmalar yaptıran Kral Giges tarafından maden bulunmuştur. Paranın ilk basımı Kral Alyettes'e denk düşer. (Bintepeler'de en büyük tümülüse sahip kral) Şimdi orada ne altın kalmıştır, ne de ırmak denebilecek kadar su.
Lidyalılar, İyonyalılar, Pergamonlular, Persler, Makedonyalılar, Romalılar, Bizanslılar, Türk Beylikleri, Osmanlılar derken Anadolu coğrafyasında birçok farklı sikke basılır.
Basılan sikkeler krallıklara, hikayelere, mitlere, savaşlara, ticarete dair çok bilgi içerir. Yeterli arkeolojik kazıların yapılmadığı (yapılamadığı) birçok yerde rastlanan sikkeler sayesinde yöre hakkında bilgi sahibi oluruz. Nümismatik çalışmalarının arkeoloji çalışmalarına katkısı büyüktür.
Galatasaray İstiklal Caddesi üzerinde bulunan Yapı Kredi Kültür Sanat'ın geniş bir sikke koleksiyonu ve iyi anlatımlı bir sergisi var.
Parayı ilk kes basan Lidyalılar, paraya karakter veren İyonyalılar, cumhuriyet dönemindeyken tanrı ve tanrıçaları basarken imparatorluk dönemindeyken imparator ve aile üyelerini basan Romalılar, ekonomik krizle altın ve gümüşten bakır paraya da şans veren Bizanslılar, İslami öğelerin yanı sıra parasına hayvan ve insan figürleri de basan Türk Beylikleri, İstanbul'u fethettikten sonra eski dukaların üzerine sah damgası vurarak kullanmaya devam eden Osmanlılar hakkında sikkeler sayesinde çok bilgi ediniyorsunuz.
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk paraları 100 para, 5 kuruş, 10 kuruş ve Malazgirt Zaferi'nin 900. Yıldönümü, TBMM'nin açılışının 50. Yıldönümü, 30 Ağustos Zaferi'nin 50. Yıldönümü gibi cumhuriyetin önemli olaylarına ait hatıra paraları görmeye değer.
Hatıra paralarından bazıları
Müzeden bir hikâye: Kayıkçı Kharon
Yunan mitolojisine göre Kharon, ölülerin ruhlarını Styks Irmağı'ndan geçirip yeraltı ülkesi Hades'e götürmekle görevli kayıkçıdır. Kharon ölülerden kendisine sikke verenleri kayığına alır, veremeyenleri yalvarmalarına kulak asmanda kıyıda bırakır. Bu nedenle Antikçağ'da ölen kimse defnedilirken ağzına obolos değerinde sikke konurdu. Lidya - Pers savaşlarında askerlerin savaşa giderken ağızlarına bir sikke atıp öyle çarpışmaya girdikleri arkeolojik kazılarda açığa çıkarılan iskeletlerden anlaşılmıştır.
Yapı Kredi Kültür Sanat'ta Sikke Koleksiyonu bankanın kültür sanat işlerini 25 yıl yürüten Vedat Nedim Tör'e adanmıştır ve müzenin adına onun adı verilmiştir. Koleksiyonda 55 bin parça sikke ve madalyon bulunur. Yapı Kredi Kültür Sanat'ta sikke ve etnografya koleksiyonunun yanı sıra geçici sergiler de yer almaktadır.
Altın sikkeler dinar, gümüş sikkelere dirhem, bakır sikkelere fels dendiğini biliyor muydunuz?
Yapı Kredi Kültür Sanat
İstiklal Caddesi No: 161 Beyoğlu / İstanbul
Giriş ücretsiz. Engelliye uygun. Dil desteği mevcut.
Sevgiler,
Utku